Ngoại giả, nguyên tắc ban hành luật khung, hệ thống luật pháp của chúng ta hiện đang vận hành với quá nhiều văn bản dưới luật cũng khiến cho việc kiểm soát văn bản trở thành khó khăn, “lobby” chính sách ở một giác độ nào đó bởi vậy cũng trở thành thuận lợi hơn.
Trong nhiều năm, ZPV liên tục nâng giá thuốc, có loại tăng tới 60%/năm. Ai cũng hiểu rằng, đằng sau các chính sách của nhà nước (chẳng hạn như bảo hộ công nghiệp ô tô, độc quyền điện, xăng dầu, giá thuốc), luôn có những nhóm người hưởng lợi (các tập đoàn ô tô trong nước, các hãng dược, các doanh nghiệp độc quyền) và những nhóm bị thiệt thòi (người tiêu dùng, các nhà nhập khẩu.
Chuyện thứ hai là vụ Zuellig Pharma Vietnam (ZPV) hồi năm 2005. Thực ra, nếu việc vận động chính sách (theo nghĩa để có lợi cục bộ cho một nhóm tổ chức, cá nhân chủ nghĩa nào đó) mà “đổ” hết bổn phận cho Bộ trưởng Tư pháp thì cũng hơi nặng.
Sự vận động chính sách ấy có thể sẽ không trở nên quá lộ liễu như vậy, nếu sau 20 năm cảnh xa “nền công nghiệp ô tô trong nước” không quá thảm hại đến nỗi, tỷ lệ nội địa hóa chỉ đạt 2-10% (so với cam kết 30-40%). Hoặc quá trình lập chính sách chưa minh bạch (thiếu việc phân tách chính sách, đánh giá tác động tới các nhóm từng lớp) cũng có thể tạo nhịp “đi đêm” của một vài nhóm lợi ích với quan chức.
An Nguyên. Người cho rằng ông Bộ trưởng đã làm chưa hết nghĩa vụ, khi không thể có câu đáp dứt khoát. ).
Nó cho thấy một sức mạnh khuynh đảo của nhóm doanh nghiệp dược nước ngoài với thị trường thuốc nhỏ bé của Việt Nam. Không còn sự độc quyền của ZPV, nhưng thị trường thuốc của Việt Nam kể từ sau đó vẫn đang có sự vận hành khôn cùng khó hiểu.
Chẳng hạn như cơ chế bộ chủ quản đối với các doanh nghiệp, dài là nguy cơ cho các nhóm ích nằm ngay trong bộ máy. Trong khi người dân luôn phải chịu giá xe cao gấp 3-5 lần so với các nước. Thứ nhất là thị trường ô tô. Người khác nói, với tư cách một chính khách, câu trả lời ấy của ông Cường được hiểu là một lời xác nhận, có sự lũng đoạn chính sách của các nhóm lợi ích.
Báo chí đã có công phát hiện ra sự lũng đoạn này, trước khi Bộ Y tế buộc phải rút quyền phân phối thuốc của ZPV một cách “có trật tự”. Môi trường thiếu sáng tỏ chính là lỗ hổng trong cơ chế để các nhóm lợi ích có thể chi phối chính sách. Có 2 phản ứng khác nhau trước cách đáp lấp lửng này của ông Cường. Bằng việc duy trì chính sách bảo hộ sản xuất trong nước, các “đại gia” (cốt yếu doanh nghiệp FDI) đã thống lĩnh thị trường ô tô trong nhiều năm, với lớp lớp các đặc quyền về thuế và lệnh cấm nhập cảng.
Việc lấp những lỗ hổng này là một phần trách nhiệm của quốc gia trong quá trình hoạch định chính sách.
Có 2 câu chuyện rất điển hình, cho thấy sự vận động chính sách đã không còn xa lạ ở Việt Nam. Bởi vì, theo luật Ban hành văn bản quy bất hợp pháp luật, Bộ Tư pháp cũng chỉ giám định đối với các văn bản quy phi pháp luật (luật, nghị định, quyết định của Thủ tướng…), các loại thông tư, thông tư liên tịch của các bộ ban hành thì không.
